Iedereen heeft ze wel eens op internet voorbij zien komen, de optische illusie. Een optische illusie is simpelweg een afbeelding (of animatie) die de kijker doet denken dat ze één ding zien, terwijl het eigenlijk iets anders is. Die beschrijving is nogal vaag, maar dat moet ook wel, omdat optische illusies enorm divers kunnen zijn. Iemand die een fata morgana ziet in een woestijn, ervaart en optische illusie. Maar mensen die simpelweg een lijn op het beeldscherm als langer interpreteren dan andere lijnen, ervaren óók een optische illusie. Enorm verschillende dingen dus, maar ze hebben één ding gemeen: men interpreteert wat ze zien als anders dan het werkelijk is.

Hoewel een échte top tien van optische illusies natuurlijk een (niet optische) illusie is, hebben we in deze lijst toch geprobeerd tien optische illusies te presenteren, hoewel ze wellicht niet zozeer beter of slechter zijn. We hebben, om toch een zekere vorm van professionaliteit te bewaren (of in ieder geval de illusie daarvan!) deze lijst gebaseerd op de mening van Richard Wiseman, een professor van Psychologie aan de universiteit van Hertfordshire (en schrijver van een aantal populaire wetenschappelijke boeken die zeer aan te bevelen zijn!).

Eén ding willen we nog even opmerken voor we beginnen. Veel mensen geven de illusie de schuld van hun perceptie, maar dat is op zichzelf al een grote misperceptie. Het is namelijk ons eigen brein dat de verwarring veroorzaakt. Een optische weergave die ons doet laten denken dat het iets anders is, doet zoiets niet bewust. Er is geen kwaadaardige geniaal meesterbrein die ons bewust dwingt andere dingen te zien, maar ons eigen simpele brein dat gewoonweg moeite heeft met het vertalen van sommige visuele dingen naar beelden die wij ‘snappen’. Wat je ogen zien, is niet wat je bewustzijn ziet! De Engelse uitdrukking ‘trust your eyes’ is daarom niet helemaal zo betrouwbaar als ze doet suggereren.

Genoeg rechtlijnig geneuzel, we beginnen met het gezichtsbedrog.

Het effect van de draaiende slangen werkt het beste als je je concentreert op één centraal punt, maar probeert op te letten wat er gebeurt aan de rand van je zichtveld (zonder ernaar te kijken!!). Als je brein een beetje lijkt op dat van vele anderen, zul je het idee hebben dat de spiralen waar je je niet direct op concentreert bewegen. Focus je echter je visie op die ‘bewegende’ spiralen, dan blijkt het dat ze eigenlijk totaal niet bewegen. Is dit omdat ze alleen bewegen als jij niet kijkt, of omdat je brein die beweging simpelweg fantaseert?
Het is natuurlijk de laatste optie, maar deze illusie kan enorm realistisch lijken. Het is écht net of je iets in de hoeken van je zichtveld ziet bewegen.

Deze illusie werd gemaakt door de Japanse psycholoog Akioshi Kitaoka, van de Ritsumeikan Universiteit (in Kyoto). Het merkwaardige is dat wetenschappers er niet helemaal over uit zijn wat nu precies de illusie veroorzaakt. Wat inmiddels, na veel onderzoek, wel bekend is, is dat de schaduw in de segmenten van significant belang zijn voor het effect. Er moet een repetitieve (herhaalde) opeenvolging van vlakken zijn in deze volgorde: relatief donker, erg licht, iets minder licht, en tot slot erg donker (meestal zwart). Een van de theorieën die het fenomeen zouden moeten verklaren argumenteert dat informatie van de hoge-contrast overgangen sneller worden opgepikt door ons brein dan de lagere-contrast overgangen, en deze snelheids-verschillen zorgen ervoor dat je brein het interpreteert als daadwerkelijke beweging.

Een meer wetenschappelijke term voor dit fenomeen is overigens ‘peripheral drift illusion’ (Engels voor perifere dwaal illusie’. De eerste versie (nog vóór dat de bewegende spiralen van Akioshi Kitaoka gemaakt werden) stamt van Faubert en Herbert, in 1999. Het is echter Kitaoka’s slangen variant (hij maakte er vele) die populair werd onder de grote menigte